The Blog to Publish the Writings of Morteza Etri نشر آثار مرتضی عطری کرمانشاهی

بسم الله الرحمن الرحیم

کتابی که پیش روی شما است، دیوان اشعار مرتضی عطری کرمانشاهی، معمار خوش نام و شاعر خوش اندیش استان کرمانشاه است. این دیوان مشتمل بر هفت بخش می باشد که عبارت اند از: غزلیات، قصاید و مناجات، ترجیع بند حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام، نصیحت ها، دو بیتی ها یا رباعیات، مثنویات و متفرقه. محور های اصلی موضوعات مطرح شده در این دیوان شعر فارسی، عبارت اند از: عشق، توصیف و تشبیه، توحید، حب محمد و آل محمد علیهم السلام و اندرز.

کار تنظیم (آراسته کردن)، تصحیح (درست نویسی) و تعلیق (پی نویسی) این اثر را امیر رضا عطری کرمانشاهی انجام داده است.

می توانید از پیوند زیر، این کتاب را دریافت نمایید:

دریافت

سپاسگزارم.

کرمانشاه، چهارشنبه 1398/5/16 ه.ش

خواندن برخط:

پیشگفتار:

پدر بزرگ پدری من، مرحوم آقای مرتضی عِطری کرمانشاهی، پدرش را در خردسالی از دست داده بود. از دوران کودکی زندگی سختی را گذرانده بود، مشاغل فراوانی را آزموده بود و در آن ها کار کرده بود. به علت تهیه ی مخارج زندگی خانواده، برایش میسر نشده بود که بیشتر از پنج کلاس درس بخواند. استاد زبان و ادبیات فارسی ندیده بود. اما با تمام این قضایا، از همان کودکی، علاقه ی فراوانی به یادگیری و مطالعه داشته بود. به قول خودش، وقتی در جایی کتابی می دید که توان خریدش را نداشت، در همان نگاه اولیه به صفحات کتاب، آنقدر آن صفحات را با شوق و عمیق می خواند که مطالبش به خاطرش سپرده می شد. آنقدر به ادبیات و خصوصاً شعر علاقه پیدا کرده بود که بدون آن که از جزئیات دقیق علوم ادبی و شعری آگاه باشد، وزن اشعار ملکه ی ذهنش شده بودند و می توانست فی البداهه شعر بگوید. شغل اصلی اش معماری بود، در ساختن بنا های مهمی در استان کرمانشاه و به ویژه شهر کرمانشاه معماری کرده بود و به همین خاطر در شهر کرمانشاه به لفظ ((استاد مرتضی عطری)) از او یاد می کردند. به صورت تجربی، با معماری سنتی و اسلامی هم آشنا بود. همیشه به زندگی کارگری و حلال خورانه اش افتخار می کرد و شاکر درگاه الهی بود. به راستی مگر غیر از این است که امام صادق علیه السلام فرمود: الْکَادُّ عَلَى عِیَالِهِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.»[1] کسی که برای ]تأمین معاش و نیاز های زندگی[ خانواده اش، تلاشگر است، همچون جهادگر در راه خدا است.»

پس از درگذشت پدربزرگ فرهیخته ام، مونس لحظات نوجوانی ام را از دست دادم. مونسی که برایم یک امتیاز بزرگ بود. از وقتی که خودم را شناختم، در کنارم یک پیر فرزانه زندگی می کرد که همیشه راه ادب آموزی را به من یادآوری می کرد.

هیچ گاه از یاد نمی برم آن گاه را که خردسالی بیش نبودم و در حالی که با بازیگوشی بچگانه در کنارش قرار می گرفتم، او از من می خواست که همراه با خودش، متن کتاب کشکول شیخ بهائی را با آن که برایم گنگ و سخت بود، بخوانم. هیچ گاه صدای مناجات های او را در نیمه شب و سلام هایش بر محمد و آل محمد علیهم السلام در سحرگاهان را از یاد نخواهم برد.

او با این که سرشار از استعداد و ظرفیت های زبانی و ادبیاتی بود ولی در تمام عمرش مورد بی مهری و بی توجهی مسئولین و اهل فن، هنر و قلم، قرار گرفت و هیچ گاه در جایگاه واقعی اش نبود. با این که در دو پیشه و صنف معماری و زبان و ادبیات، از نوابغ دیار خودش بود ولی از حداقل حقوق مالی و معنوی یک انسان فرهیخته نیز او را بهره مند نکردند و به ویژه در سالیان آخر عمرش در کنج خلوت و تنهایی اش، ]به قول عامیانه[ خاک خورد!

چند ماه پس از درگذشت پدربزرگم، با خودم اندیشیدم که آثار مرحوم پدربزرگم را که غالبشان با نسخه های خطی مادرم است، از کنج خاک خورده ی طاقچه ی کتابخانه ی شخصی ام بیرون بکشم و به رشته ی نگارش کامپیوتری در بیاورم و تنظیم، تصحیح و تعلیقشان کنم، باشد که ان شاء الله روزی بتوانم این آثار ارزشمند و خالصانه اش را، در بازار مطالعاتی و کتابخانه ها یا اینترنت نشر دهم و تا حدودی، چهره ی درخشان و پر نبوغ او را به دیگران بشناسانم، به امید آن که زحمات او را پاس نَهَم و به شخصیت بزرگوار او، با عدم این کار، خیانت نکرده باشم.

ادعاء بر این نیست که این شعر ها، از لحاظ زبانی، ادبیاتی و محتوایی، بی نقص هستند، به عنوان نمونه برخی از شعر های این کتاب، گاهی از محتوای قالب شعری شان خارج شده اند، اما باید بدانیم که این شعر ها را کسی سروده است که کمترین امکانات آموزشی را و آن هم در مدت کوتاهی دیده است و از لحاظ معیشتی نیز در دوره ی جوانی که اوج آمادگی یادگیری علمی است، زندگی سختی را گذرانده است، پس اگر به او توجه می شد، قطعاً از  نام آوران عرصه ی زبان و ادبیات فارسی می شد. نه تنها او، بلکه بسیاری از افراد دیگری که در رشته های گوناگون، چنین وضعیت هایی را داشته اند و دارند و ما متأسفانه هنوز چهره ی پر نبوغ و پر طرفیتشان را نشناخته ایم و نمی شناسیم.

برخی از شعر های این کتاب، از محتوای قالب شعری شان خارج شده اند، اما به دلیل وزن شعر و تعداد ابیات آن شعر ها، به همان صورت دسته بندی خود شاعر قرارشان داده ام. شعر هایی که عنوانشان در گیومه نوشته شده اند، به این معنا است که آن عنوان ها توسط خود سراینده انتخاب شده اند. در ارتباط با تعلیق های این کتاب نیز باید بگویم که بنده سعی کرده ام که تا جایی که ممکن است، فقط در مواردی که کلمه یا عبارتی واقعاً نیاز به توضیح دارد، درباره شان دست به تعلیق بزنم تا خواننده ی گرامی به اشتباه و سوء تفاهم دچار نشود و شعر به کج فهمی نیفتد، در غیر این موارد، به فهم مخاطب از شعر احترام گذاشته می شود و دایره ی فهم از شعر را تنگ نمی کنم که صد البته یکی از خواص شعر، برداشت های چند معنایی از آن است.

 از خداوند متعال خواستارم که حق مرحوم پدربزرگم را بر گردنم حلال کند، روح بلند او را قرین و غریق رحمت خویش گرداند و در بهشت، همنشین مقربان درگاه الهی باشد. همانا خداوند کریم، یگانه شکوفاگر حقیقی جان های رنجور و خسته ی مستعد است.

با آرزوی سلامتی روحی-ذهنی-جسمی و هدایت الهی، برای همگان و توفیق برای ادب آموزان و ادب پژوهان.

نقد ها و پیشنهاد های شما خوانندگان گرامی را هم درباره ی این کتاب، به دیده ی منت پذیرا خواهم بود و می توانید از این چهار طریق در اینترنت، با بنده ارتباط برقرار کنید:

E-Mail: amirrezaetri@yahoo.com

amirrezaetri.blog.ir

Instagram: amirreza.etri

Telegram: assaghalaynyy

                                                                                                                        19/4/1398 ه.ش

                                                                                                                           کرمانشاه

                                                                                                                 امیر رضا عِطری کرمانشاهی

تصویر نمونه ای از نسخه ی خطی دیوان اشعار مرحوم آقای مرتضی عطری کرمانشاهی،

به دستخط عروس سومش (همسر پسر سومش و مادر گرامی بنده).

شرح خلاصه ای از زندگی نامه ی مرحوم آقای مرتضی عطری کرمانشاهی، در گفتار ایشان و به نقل از زبان دوستان و آشنایان قدیمی و به کوشش و تهیه ی تک دختر گرانقدرش:

در ایامی که دوستی، محبت و نوع دوستی در بین مردم وجود داشت ولی کمتر کسی از تحصیلات عالیه و حتی معمولی بهره مند بود، ]در دوم شهریور ماهِ سال 1313 ه.ش[ پسری بعد از چندین فرزند ](شش فرزند)[ که خداوند عمر آنها را چند روزی بیشتر رقم نزده بود، به خواست خداوند متعال این پسر برای خانواده زنده ماند تا وسیله ای باشد که نام پدر را زنده نگه دارد.

چون این خانواده به ائمه ی اطهار علیهم السلام و به خصوص امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام علاقه ی فراوانی داشتند، نام این پسر را نیز از نام خود ]آن[ آقا]ی بزرگوار[ گرفتند و مرتضی، نام نهادند. در همان سال های اول زندگی او یعنی در ده سالگی، پدر بزرگوارشان از دنیا رفت. مادر و مرتضی با کوله باری از غم و رنج، تنها ماندند و مادر کمر همت بست و از راه خیاطی، آبرومندانه امرار معاش می کرد. با آن که در آن زمان بیشتر مردم تنگدست بودند و پولی برای مادر مرتضی باقی نمی ماند، اما بدون هیچ شکایتی زندگی می کرد و تا آنجا که می توانست به دیگران هم کمک می کرد.

              ای که رندی کنی از لطف به ما می نگری / باده با جام خوری یا که قدح در سحری

در سن 6 سالگی، مادر مرا به مدرسه فرستاد، اما بعد از مدتی چون کار مادر درآمد چندانی نداشت و بیمار هم شده بود، خودم مجبور شدم فکری کنم و بکوشم تا کاری مستقل اختیار کنم. در همان ایام که تازه 13 ساله شده بودم و کلاس پنجم را پشت سر می گذاشتم، به شغل های مختلفی اعم از شاگرد کفاشی، نجاری و . مشغول شدم. اما چون هیچ یک از این کار ها مورد علاقه ام نبود و درآمد چندانی هم نداشت، بالأخره شغل های شریف پدرم را که بنائی و عطاری یعنی گرفتن گلاب، عرقیات و بیدمشک بود، پیشه کردم.

چون در سال 1313 به دنیا آمده بودم و در سن 13 سالگی شغل اصلی خود را انتخاب کرده بودم، این شعر را هم گفتم:

               تولد سیزده و کسب معاشم سه و ده / نکند سیزده ای ختم نماید ز رده

پدرم مردی شریف، مؤمن و اصیل از اهالی شهر کرمانشاه بود که خیلی به مردم کمک می کرد. به همین دلیل یکی از دوستان پدرم که خود را مدیون او می دانست، مرا به شاگردی خود یعنی همان شاگرد بنائی پذیرفت.

با این که این کار خیلی سخت بود و وقت چندانی از روز برای من باقی نمی ماند، با سختی به ادامه ی تحصیل در کلاس های شبانه پرداختم و وقتی جایی، شعری می شنیدم نا خودآگاه جذب آنجا می شدم ، به خصوص اگر در مدح ائمه ی اطهار علیهم السلام بود. از آن جا که لطف خداوند بیش از پیش شامل حالم شده بود و استعداد و هوش عجیبی به من داده بود که هر جا شعری و کلام ادبی و مذهبی ای که گفته می شد، آن را زود به خاطر می سپردم و همین امر باعث شده بود که اشعار زیبای بسیاری از شعرای عزیز کشورمان را حفط کنم.

در رابطه با شغلم، با پیری استاد و فرزانه و عارفی بزرگ که معلم قرآن کریم بود و نام او ]آقای[ علی اصغر درویش بود، آشنا شدم که شغل او آجر تراشی بود. ایشان نه تنها ار نظر علم و امور زندگی مرا راهنمایی می کرد، بلکه برایم پدری کرد و به زندگی من سر و سامانی داد و من در سن 25 سالگی در سال 1338 ه.ش ازدواج کردم و خداوند به من پنج پسر و یک دختر عطا فرمود. البته وقتی فرزند اولم یک ساله شد، مادر دلسوز، مهربان و زحمتکشم را از دست دادم ولی تحت هر شرایط سخت و ناگواری دست از مطالعه بر نمی داشتم، تا بالاخره با گذشت زمان، بچه ها یکی یکی سر و سامانی گرفتند و هر یک به دنبال زندگی خود رفتند. من نیز دوران فراغتی برای خود پیدا کردم و به فکر جمع آوری اشعارم افتادم. البته مردد بودم چون هم دفتر شعری که در دوران جوانی نوشته بودم گم شده بود و هم به دلیل بالا رفتن سن، بی حوصله شده بودم. تا شبی از شب ها، که بی خوابی به سراغم آمده بود شروع به خواندن قَسَم نامه ی حافظ نمودم و به خواب رفتم. در خواب، آن علیه الرحمة (جناب حافظ شیرازی) را دیدم که به من گفت: بلند شو، همت کن و دیوانت را بنویس». در خواب از آن جناب پرسیدم : کدام دیوان؟! گفت: همان دیوانی که پراکنده شده. بلند شو، او را جمع کن و دوباره بنویس!»

                      کیمیائی کن از این خاکِ در ما به نظر / تا که یا لعل شود یا که شود دُرُّ گهر

با تعجب از خواب بلند شدم، کمر همت بستم، به حافظه ام رجوع کردم، بیشتر اشعارم را به خاطر آوردم، آن ها را نوشتم و باز شروع به گفتن اشعار جدیدی نمودم که ناگفته نماند نوشتن اشعار را به کمک کاتبی که در خانه با ما زندگی می کرد و عروس مهربان و خوش خطی ]که همسر پسر سومم[ بود و کمتر از دخترم نبود انجام دادم که نامش را در دیوان آورده ام. این کار حدود دو سال یعنی در سال های 1377 و 1378 ه.ش طول کشید و من در سن 65 سالگی موفق به نوشتن دیوان خود شدم.

                گر تو خواهی که بگیری ز لب ما خبری / وصف عشق است همان هجر که تو می نگری

نام این دیوان را از شناسنامه ی خود یعنی عِطری گرفتم و آن را دیوان عِطری کرمانشاهی نام نهادم.

                    عشق مانَد شعله ی آتش که اندر سوختن / گر دو تن سوزد در او نامش به یک آتش بود

بنده نیز در تکمیل این زندگی نامه، چنین ادامه می دهم: مرحوم آقای مرتضی عطری کرمانشاهی، بسیار به استناد به قرآن، احادیث، تواریخ، متون ادبی و اشعار، اهمیت می داد. ایشان در میان شاعران، بسیار به اشعار شیخ بهائی، جناب حافظ شیرازی، سید اشرف الدین حسینی گیلانی (نسیم شمال)، بانو پروین اعتصامی، سید محمد رضا کردستانی (میرزاده ی عشقی) و در میان مفاهیم، به اشعار توحیدی و اندرزی عشق می ورزید. علاوه بر آثار یاد شده، بر شرح شعر های قدیمی کردی کرمانشاهی و شعرائی همچون: سعدی شیرازی، مولوی، شیخ محمود شبستری، بابا طاهر و . تبحر داشت.

به همت فرهیخته ی ارجمند استان کرمانشاه، جناب آقای داریوش روشنک (پسر دختر عموی ایشان)، از طرف رومه ی باختر کرمانشاه در چند نوبت (در سال 1389 ه.ش) با آن مرحوم مصاحبه هایی انجام شد که حاوی نکات جذابی درباره ی تاریخ معاصر استان و شهر کرمانشاه می باشد.

مرحوم آقای مرتضی عطری کرمانشاهی، سال های پایانی عمرش را در خلوت خویش و عبادت به سر می برد. ایشان پس از سه بار مشرف شدن به زیارت حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها در قم مقدس و سپری شدن تابستانی پر رنج از لحاظ جسمانی، در هنگام اذان مغرب سوم مهرماه سال 1394 ه.ش درحالی که برای نماز آماده بود و شهادت بر یگانگی خدا، رسالت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت امام علی علیه السلام را بر زبان می راند، پس از 81 سال عمر پر تلاش و با برکت، به علت مشکلات تنفسی و عارضه ی قلبی، در خانه ی شخصی اش در کرمانشاه درگذشت و مجلس ترحیم با شکوهی با حضور اقشار گوناگون مردم برای آن مرحوم برگزار شد. پیکر ایشان در قبرستان باغ فردوس کرمانشاه مدفون گردید.

روحش شاد و یادش گرامی باد.

این دیوان مشتمل بر هفت بند (بخش) می باشد که عبارت اند از: غزلیات از ص 9، قصاید و مناجات از ص 173، ترجیع بند حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام از ص 8، نصیحت ها از ص 194، دو بیتی ها یا رباعیات از ص 211، مثنویات از ص 250 و متفرقه از ص 261.

   غزل گفتم قصائد هم رباعی ذکر و ترجیع بند / که بعد از مثنوی آمد نصیحت قطعه هایی چند